Karol Malapert – Charles Malapert

Karol Malapert (1581-1630) – flamandzki uczony i jezuita. Zajmował się przede wszystkim matematyką i astronomią. Był także autorem kilku różnych poematów. Urodził się 12 lipca 1581 roku w Mons. Pod koniec 1613 roku, mimo poważnej choroby, Malapert zostaje wysłany przez swoich przełożonych do Polski, początkowo do kolegium w Poznaniu, a później do Kalisza, gdzie przez dwa lata nauczał matematyki. W czasie wolnym od pracy dydaktycznej zaczął zajmować się własnymi badaniami dotyczącymi matematyki i astronomii. 

To właśnie w Kaliszu dokonał pierwszych obserwacji Słońca za pomocą lunety. Wiele wskazuje na to, że swoich badań dokonywał z wieży kościoła jezuickiego, co może sugerować, że w Kaliszu powstało pierwsze w Polsce obserwatorium astronomiczne.

Karol Malapert za pomocą prymitywnych,  jak na dzisiejsze czasy, urządzeń dokonał pierwszych udokumentowanych obserwacji plam słonecznych, które w tamtych czasach uznano za planety. Ponieważ obserwacje Słońca są z reguły bardzo niebezpieczne, Malapert nie dokonywał obserwacji wizualnych, lecz zastosował metodę projekcji. To znaczy, że obraz Słońca z teleskopu był rzutowany na biały ekran np. kartkę papieru. Wydaje się, że pierwszym, który tę metodę z powodzeniem stosował i być może nawet ją wymyślił, był niemiecki jezuita Krzysztof Scheiner. Jego metodę obserwacji plam słonecznych stosowano również w Kaliszu, a to dzięki kontaktom jakie utrzymywał z nim Malapert. 

Dokonania Malaperta trwale wpłynęły na rozwój astronomii i wykorzystywane są po dzień dzisiejszy. Ponieważ Ziemia jest w ciągłym ruchu, czego efektem jest pozorny ruch sfery niebieskiej, Malapert miał trudności z prowadzeniem swoich przyrządów w taki sposób aby utrzymać obraz Słońca kierowany na białym ekranie. W tym celu Malapert opracował pierwszy typ montażu paralaktycznego, który umożliwia podążanie za wspomnianym pozornym ruchem sfery niebieskiej. Dzięki temu rozwiązaniu teleskop może z powodzeniem podążać za obserwowanym obiektem, co w obecnych czasach jest podstawą w astrofotografii. 

W 1617 roku Malapert powrócił w rodzinne strony i rozpoczął pracę na uniwersytecie w Douai. Przez rok wykładał przedmioty humanistyczne a w 1618 roku był jednym z twórców katedry matematyki i od tamtej pory zajął się nauczaniem tego właśnie przedmiotu. Po powrocie do ojczyzny kontynuował rozpoczęte w Polsce badania. 

W uznaniu wiedzy i licznych zasług Malaperta, Filip IV zaoferował mu możliwość wykładania matematyki w kolegium cesarskim w Madrycie. Karol Malapert w 1630 roku zmarł w czasie podróży do Hiszpanii i nigdy nie objął tej funkcji. 

Międzynarodowa Unia Astronomiczna nazwała od jego nazwiska krater na Księżycu.

Więcej informacji o Malapercie, jego dokonaniach, współpracownikach, naśladowcach i wpływie jego badań znajdziesz w obszernej monografii Astronomia w Kaliszu.